فراگیری استفاده از تلفن همراه هوشمند و برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های متنوع آن، اگرچه در نبود رسانه‌های آزاد به سازماندهی و اطلاع‌رسانی معترضان در ایران کمک کرده است اما امکان رصد و رهگیری آنان را نیز بیش از پیش در اختیار نیروهای امنیتی و سرکوبگر قرار داده است. برای کمک به کاهش خطرات امنیتی استفاده از تلفن همراه، «ایران در خاموشی» با کمک کارشناسان امنیت دیجیتال خود جعبه ابزار همراهی را برای شرکت در اعتراضات فراهم کرده است. در متن پیش رو به چرایی گردآوری این مجموعه و معرفی بخش‌های مختلف آن می‌پردازیم.
از اعتراضات خونین آبان ۹۸ تا خیزش سراسری «زن، زندگی، آزادی» چه در احضار فعالین سیاسی و روزنامه‌نگاران و ضبط وسایل ارتباطی آنان و چه در دستگیری‌های خیابانی، شاهد پرونده‌سازی‌هایی براساس اطلاعات و مستندات استخراج‌شده از تلفن همراه و اقدامات مجازی آن‌ها بوده‌ایم. دسترسی نیروهای امنیتی به این محتویات، در مواردی به صدور احکام سنگین و حتی اعدام برای متهمین را در پی داشته است. بر اساس گزارش «کمیته پیگیری وضعیت زندانیان»، در اعتراضات اخیر نیز دست کم یک نفر براساس فیلم‌هایی که از گوشی موبایل او استخراج شده و همچنین محتویات اینستاگرامش به اعدام محکوم شده است. هرچند براساس گزارش‌های غیررسمی معتقدیم که تعداد افرادی که با مستندات برگرفته شده از تلفن همراه به زندان محکوم شده‌اند، در حال حاضر بسیار بیشتر است.
در این رابطه می‌توان گفت که، تقریبا تمام داده‌های موجود در تلفن‌همراه نظیر ویدیو، عکس، نوشته، تاریخچه‌ی مرورگر و سایت‌های بازدیدشده، تاریخچه‌ی موتور جستجو، گفتگوهای ذخیره شده در برنامه‌های پیام‌رسان، ایمیل‌های تبادل شده و موقعیت مکانی برای پرونده‌سازی علیه شرکت‌کنندگان در اعتراضات و فعالین سیاسی و مدنی، مورد استفاده قرار گرفته است. اما این‌ها همه‌ی اطلاعاتی که سرویس‌های امنیتی در ایران از طریق تلفن همراه کاربران به آن دسترسی دارند، نیستند؛
اخیرا نشریه معتبر اینترسپت در گزارشی تفصیلی به افشای سامانه‌ای به نام «سیام» پرداخته که نهادهای امنیتی به به کمک آن تلفن همراه کاربران را از راه دور کنترل و ردیابی می‌کنند.
بر اساس این گزارش، سامانه سیام که زیرمجموعه «سازمان تنظیم مقرارات و ارتباطات رادیویی» است، به داده‌های بی‌شماری از جمله مشخصات فردی همچون نام و شماره ملی، آدرس خانه و محل کار، تاریخچه‌ی کاملی از محل‌های استقرار و همچنین اطلاعات و آی پی آدرس تمام شبکه‌های وای فایی که کارابر یک تلفن همراه از طریق آن به اینترنت متصل شده است، دسترسی داشته و این اطلاعات را در صورت نیاز در اختیار نیروهای امنیتی قرار می‌دهد.
این همه، استفاده از تلفن‌همراه و به خصوص گوشی‌های هوشمند را برای فعالین سیاسی و اجتماعی، روزنامه نگاران، فعالین فضای مجازی و در نهایت معترضان حاضر در خیابان، به رفتاری پر خطر بدل کرده است. اما گرچه نیروهای سرکوبگر به پشرفت‌های تکنولوژیک چشمگیری دست پیدا کرده‌اند، مدافعان حقوق دیجیتال و آزادی بیان و هواداران حریم خصوصی نیز بیکار ننشسته‌اند. در واقع گروه‌های مختلفی با کار روی پروتکل‌های امن و استفاده از آن‌ها، ابزارهایی را برای کاهش مخاطرات استفاده از گوشی‌های هوشمند و پایین آوردن احتمال رصد و رهگیری، توسعه داده‌اند.
جعبه ابزار همراه ایران در خاموشی
«ایران در خاموشی»، مجموعه‌ای از این ابزارها را به همراه توصیه‌های کارشناسان امنیت دیجیتال تدوین کرده است تا به بالا بردن امنیت دیجیتال و حفظ حریم خصوصی کاربران در ایران کمک کند. گرچه این توصیه‌ها برای زندگی روزمره و عادی شما نیز مفید هستند اما به طور خاص برای شرکت در تظاهرات و تجمعات اعتراضی طراحی شده‌اند. این مجموعه در سه بخش مجزا دسته بندی شده است.
آمادگی پیش از حضور در تظاهرات
بخش اول، اقدامات و آمادگی پیش از حضور در تجمعات است. این بخش با تمرکز بر ایجاد ارتباط امن از طریق اپلیکیشن‌های مطمئن به تبیین اصول پایه‌ای امنیت دیجیتال پرداخته است. این تاکید از آن روست که یک ارتباط غیرامن می‌تواند به دستگیری کاربر حتی پیش از حضور در هر تجمعی بی‌انجامد. همچنین ارتباطات از طریق اپلیکیشن‌های های پیام‌رسان داخلی و غیرامن می‌تواند علاوه بر شما، امنیت همراهان و مجوعه‌ای که با آن در ارتباط هستید را به خطر بیندازد.
این بخش همچنین دارای توصیه‌ها و آموزش‌هایی برای رمزگذاری پیام‌ها، پاک‌سازی و خروج از حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی، پاک‌سازی داده‌های مهم از روی گوشی و استفاده از رمزهای دو مرحله‌ای و پیچیده برای جلوگیری از دسترسی به حساب‌های کاربری شما توسط نیروهای امنیتی است. بررسی کوتاهی درباره دو اپلیکیشن تلگرام و واتساپ، که پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها در میان کاربران ایرانی هستند، از دیگر قسمت‌های این بخش به شمار می‌رود.
نکات امنیت دیجیتال هنگام حضور در تظاهرات
بخش دوم این دفترچه‌ی راهنما شامل توصیه‌ها و ترفندهایی برای حضور در تظاهرات است. همواره شنیده‌ایم که بهترین گزینه برای شرکت در تجمعات و مناطق پرخطری از این دست، به همراه نبردن گوشی تلفن همراه است. اما در صورت همراه بردن گوشی بهتر است ملاحظاتی را در نظر بگیرید. نکاتی که در این بخش عنوان شده، ممکن است به کاهش احتمال ردگیری شما به وسیله تلفن همراه یا تکنولوژی شناسایی چهره کمک کند. همچنین ابزارهایی ارتباطی معرفی شده است تا در صورت قطع کامل و یا منطقه‌ای اینترنت، ارتباط خود را با همراهانتان از دست ندهید و بتوانید اخبار و محتوای جمع‌آوری شده در اعتراضات را تا زمان دسترسی به اینترنت، به صورت آفلاین دست به دست کنید. ابزارهایی نیز برای فرستادن پیام اضطراری یا آخرین موقعیت مکانی شما قبل از بازداشت در این قسمت ارائه شده است.
اقدامات پس از تظاهرات و ضبط گوشی
بخش پایانی این جعبه ابزار همراه، به ملاحظات پس از تظاهرات، دستگیری احتمالی و اقداماتی که پس از ضبط تلفن همراه توسط نیروهای امنیتی می‌توانید انجام دهید می‌پردازد. ابزار و آموزش‌هایی برای پاک کردن اطلاعات گوشی از راه دور، عوض کردن رمزهای عبور و نحوه صحیح انتشار اخبار و تصاویر تظاهرات در این قسمت در نظر گرفته شده است.
اگرچه نمی‌توان به تمامی به ابزاری که در این مجموعه معرفی شده و اساسا به هر برنامه ای در دنیای دیجیتال اعتماد کامل کرد، با وجود اینکه نیروهای سرکوبگر با توسعه ابزار رصد و مقابله با معترضان به طور مداوم به روزرسانی می‌شوند، و حتی اگر بسیاری از نکاتی که در این جعبه ابزار عنوان شده به نظر ساده و پیش پا افتاده می‌رسند، رعایت همین نکات ساده می‌تواند امنیت دیجیتال شما و همراهانتان را به شکل معناداری افزایش دهد.
کلام آخر این که برای رسیدن به فردای روشن، در کنار داشتن شور و امید، باید مراقب خود و اطرافیان نیز بود و در دوره‌ای که بخش قابل توجهی از کنش‌های روزمره‌ی ما در فضای مجازی صورت می‌گیرد، رعایت اصول پایه‌ای امنیت دیجیتال باید از اولیت‌های این مراقبت باشد.