خاموشی اینترنت به چه معنی است؟
فیلتربان
این پرسش در نگاه اول ممکن است پیش‌پا افتاده به نظر برسد. قطع اینترنت یا خاموشیِ اینترنت به سادگی یعنی وقتی که ارتباط با اینترنت برقرار نمی‌شود. این پاسخ تا اندازه‌ای درست است، اما خاموشیِ اینترنت به مراتب پیچیده‌تر از این پاسخ ساده است.
در عام‌ترین معنیِ خود، خاموشیِ اینترنت آنگاه رخ می‌دهد که یک فرد یا ارگان ــ غالباً یک دولت، اما نه الزاماً همیشه ــ با مداخله‌ی خود، مانع دسترسیِ کاربران به اینترنت می‌شود. سازمان «اَکسس نَو» (Access Now) یک تشکیلات مردم‌نهادِ غیردولتی است که از حقوق دیجیتال دفاع می‌کند و کارزار جهانیِ #KeepItOn را پیش می‌برد. این سازمان خاموشی اینترنت را چنین تعریف کرده‌است:
«خاموشی اینترنت عبارت است از ایجاد اختلالِ عمدی در شبکه‌ی ارتباطیِ اینترنت و تماسِ دیجیتال، که باعث شود گروهی از مردم یا یک منطقه‌ی جغرافیایی قادر نباشد به این ارتباط‌گیری و تماس مبادرت کند. این اختلالِ عمدی به منظور کنترلِ جریان انتقال اطلاعات صورت می‌گیرد.»
اما در واقعیت، انواع خاموشی‌های اینترنت مشابه یکدیگر نیستند. آنها به شکل‌های گوناگون رخ می‌دهند، بخش‌های متفاوتی از زیرساختِ شبکه را هدف می‌گیرند، و ترمیم و کاهشِ اثر آنها نیز به درجات مختلف امکان‌پذیر است.
به طور معمول، مقامات دولتی به منظور محدود کردنِ حیطه‌ی آزادی بیان و جلوگیری از حق مردم برای گردهم‌آیی دست به اختلال در اینترنت می‌زنند. اما این تنها دلیل نیست، دولت‌ها از قطع اینترنت هدف‌های دیگری را نیز دنبال می‌کنند.
خاموشیِ اینترنت به چه صورت رخ می‌دهد؟
در برخی از کشورها به دلایل سیاسی است که قطع اینترنت صورت می‌گیرد، مثلاً دولت‌هایی که نزد مردم محبوبیت ندارند برای جلوگیری از گسترش اعتراضات دست به این کار می‌زنند. چنین وضعیتی را در سال ۱۳۹۸ در انقلاب سودان شاهد بودیم. همینطور در کشور هند، بزرگ‌ترین دموکراسی در دنیا، بارها و بارها اینترنت را قطع کردند به این بهانه که می‌خواهند با «اخبار جعلی» مبارزه کنند، یا به قول مقام‌های هند برای جلوگیری از پخش «اطلاعات نادرست» اینترنت را خاموش کردند که مبادا باعثِ نارضایتی و خشونت گردد. در کشور اتیوپی نیز به دستور دولت اینترنت خاموش شد به این خاطر که دانش‌آموزان در امتحانات سراسریِ مدارس دست به تقلب نزنند.
خاموشی اینترنت گاه در سراسر کشور رخ می‌دهد و گاه فقط در منطقه‌های معین مثل ایالت کشمیر یا منطقه‌های انگلیسی‌زبان در کشور کامرون. در موارد دیگر، مثلاً در کشور اردن، به جای قطع کامل، سرعت اینترنت را پایین می‌آورند که اصطلاحاً به این کار «فشار بر گلو» (throttle) می‌گویند.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که قطع اینترنت شکل‌های متعدد به خود می‌گیرد. اما همان‌طور که خاموشی اینترنت متنوع است، برای آمادگی قبلی و کاهش اثرات این خاموشی‌ها نیز راه‌های گوناگونی وجود دارد.
خاموشی اینترنت در ایران چه تفاوتی با سایر کشورها دارد؟
وضعیت ایران را چگونه برآورد کنیم؟ از بسیاری جهات، موقعیت ایران با کشورهای دیگر متفاوت است. آن نوع از خاموشی اینترنت که در آبان‌ماه ۱۳۹۸ شاهد بودیم، پیچیده‌تر از شکل‌های دیگری بود که در سایر کشورها دیده بودیم.
خاموشی اینترنت در آبان ۹۸ آشکارا با انگیزه‌ی سیاسی صورت گرفت. در واکنش به گسترشِ اعتراضات خیابانی در ایران، عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور به شرکت‌های خدمات اینترنتی دستور داد که ارتباط شبکه‌ی جهانی را به روی مردم ببندند. از تاریخ ۲۲ آبان تا ۳ آذر دسترسی به اینترنت در سراسر کشور ناممکن شد. مدت قطع اینترنت در سیستان و بلوچستان و همینطور برای مشتریان شرکت رایتل و شبکه‌های ام‌سی‌آی یا اپراتور همراه اول طولانی‌تر بود.
اما آنچه وضعیت ایران را متمایز می‌کند این است که دولت موفق شده زیرساختِ شبکه‌ی متعلق به خودش یعنی «شبکه ملی اطلاعات» (NIN) را توسعه بخشد و همین شبکه به هنگام اعتراضات سراسری در آبان‌ماه تا حدودی در دسترس قرار داشت. در نتیجه، در حالی‌که دسترسی به اینترنت جهانی غیرممکن شده بود، کاربران قادر بودند با بعضی از سرویس‌هایی که داخل کشور میزبانی می‌شدند ارتباط برقرار کنند، موقعیتی امکان کنترل و ردیابی از سوی دولت را نیز افزایش می‌داد.
این موقعیت به این معنی بود که شهروندان به اطلاعات موثق که از خارج می‌آمد دسترسی نداشتند و همزمان راه‌های ارتباط آنها با دوستان و خویشاوندان و کسان دیگر در داخل کشور نیز نامطمئن و غیرامن شده بود. در این حالت، شهروندان نمی‌توانستند عکس یا ویدیو از ناآرامی‌های خیابانی را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند. اما از آنجا که تعدادی از خدمات کلیدی دولتی و سرویس‌های مالی و تجاری روی شبکه‌ی ملیِ اطلاعات درداخل کشور قابل دسترس بود، اختلال در اقتصادِ کشور کمتر از خاموشی کامل بود. اگر شبکه‌ی ملی وجود نمی‌داشت، طبعاً فعالیت‌های اقتصادیِ داخلی هم دچار وقفه می‌شد.
آمادگی قبلی برای قطع اینترنت توسط «ایران پس از خاموشی»
در آبان‌ماه ۱۳۹۸ دولت نشان داد که از چه امکاناتی برخوردار است. بنابراین، در آینده نیز به هنگام ناآرامی‌های مشابه باید انتظار داشته‌باشیم که محدویت‌ها و اختلال‌های بیشتری به مردم تحمیل شود. به همین دلیل بسیار اهمیت دارد که همه‌ی ما بدانیم چگونه می‌توان برای خاموشی‌های بعدی آماده بود و به وقت تاریکی به چه شکل در فضای مجازی از ایمنی برخوردار شد.
«ایران پس از خاموشی» به گونه‌ای طراحی شده که برای شکل‌های متفاوت خاموشی و اختلال‌های اینترنتی، ابزارهای کمک‌رسانیِ مناسب را فراهم کند. نگاهی بیندازید به هریک از بسته‌های کمکی یا جعبه‌ابزارهای متفاوتی که برای شما تدارک دیده‌ایم. اطلاعات بیشتر را در اینجا بخوانید:
